KARMEL PIERWOTNY

Klasztor Karmelitanek Bosych w Niedźwiadach k. Kalisza przynależy do rodziny zakonnej, której pełna nazwa brzmi: Mniszki Bose Zakonu Najśw. Maryi Panny z Góry Karmel. Wraz z Braćmi Karmelitami Bosymi tworzą one jeden Zakon, który swymi korzeniami sięga do biblijnej Góry Karmel w Ziemi Świętej. Nazwa Karmel oznacza w języku hebrajskim ogród lub winnicę i rzeczywiście miejsce to odznacza się niezwykłym pięknem i bogactwem przyrody wyróżniającym je spośród okolicznych pustynnych krajobrazów.

W czasach Starego Testamentu zostało ono uświęcone życiem i działalnością proroka Eliasza, który prowadził tam życie pokutne, oddane modlitwie i walce z bałwochwalstwem. Słowa Eliasza: „Żarliwością rozpaliłem się o chwałę Pana, Boga zastępów” są hasłem Zakonu Karmelitańskiego. Kult św. Eliasza na Górze Karmel pozostał bardzo żywy przez wieki i trwa niezmiennie do dziś.

Wzorem proroka Eliasza pierwsza wspólnota pustelników bizantyjskich osiadła na Karmelu mniej więcej w połowie V w., prowadząc w grotach życie modlitwy i kontemplacji. Niepowtarzalny urok miejsca pomagał w naturalny sposób pustelnikom wznosić myśli i serca ku Bogu, dlatego też Góra Karmel stała się symbolem wspinaczki na szczyt życia duchowego.

Drugą postacią, obok św. Proroka Eliasza, czczoną przez pustelników z owej Góry była Najśw. Maryja Panna. Jej to poświęcono od początku pierwszą kaplicę wspólnoty zbudowaną na wzór stajenki betlejemskiej, dla uczczenia tajemnicy Bożego macierzyństwa Maryi.

 Historyczne początki Zakonu sięgają wojen krzyżowych z XII w. Do pustelników na Karmelu dołączyli łacińscy krzyżowcy. Wspólnota rozrosła się i przeszła wewnętrzną ewolucję, dojrzewając do tego, by z grupy świeckich eremitów przekształcić się we wspólnotę zakonną. Na początku XIII w. (ok. 1209-1214) św. Brokard, przełożony wspólnoty, pragnąc nadać jej struktury prawne, zwrócił się do św. Alberta Avogadro, patriarchy Jerozolimskiego, aby napisał dla pustelników Regułę według sposobu życia, który prowadzili. Reguła ta – tzw. „formula vitæ” – zatwierdzona przez papieża Honoriusza III w 1226 r., z niewielkimi poprawkami obowiązuje w Karmelu do dziś. Jest jedną z najkrótszych reguł zakonnych w Kościele, odznacza się wielką prostotą i umiarem. W zwięzły sposób nakreśla główne rysy karmelitańskiej formy życia: oddanie Jezusowi Chrystusowi z czystym sercem i prawym sumieniem, w ascezie, ewangelicznej czujności, w wytrwałej pracy, a także braterskiej wspólnocie gromadzącej się na Eucharystii, Liturgii Godzin oraz w refektarzu i w kapitularzu. Wszystko zaś spaja nieustanna modlitwa w samotności i milczeniu: „w dzień i w nocy rozważając prawo Boże i czuwając na modlitwie, chyba, że czymś innym słusznym wypadnie się zająć”. Pewne wyobrażenie o życiu pierwszych Karmelitów na górze Karmel daje nam świadectwo, jakie pozostawił bp Jakub de Vitry w 1221 r.: „Inni na wzór i naśladując św. męża proroka Eliasza (…) blisko źródła zwanego źródłem Eliasza, pędzili pustelniczy żywot w niewielkich grotach, jak mistyczne pszczoły wytwarzając miód Bożej kontemplacji”.

 Karmelici wybudowali dla rozrastającej się wspólnoty nowy kościół ku czci Najśw. Maryi Panny, Matki i Patronki Zakonu, którego fundamenty stanowią podstawę obecnej świątyni. Najazd wojsk tureckich na Palestynę oraz klęska krzyżowców spowodowały, że życie pustelników wystawione było na nieustanne zagrożenie. Część z nich wyemigrowała do Europy. Ci, którzy pozostali, zginęli na Górze Karmel śmiercią męczeńską.

Karmel w Europie – zmiany w Regule

W Europie Zakon zakorzeniał się z wielkim trudem. Nie było tam warunków do prowadzenia sposobu życia, do którego przyzwyczajeni byli eremici z grot Karmelu. Nowe warunki i środowisko oraz nieznane dotąd wyzwania, przed jakimi stanęli w Europie Karmelici, wpłynęły na złagodzenie Reguły i zmianę charakteru Zakonu z pustelniczego na pustelniczo-czynny. W obliczu wielkich trudności, z którymi borykał się Zakon na początku asymilacji w Europie, zakonnicy zwrócili się o pomoc i ratunek do swej Matki i Patronki – Maryi. Matka Najśw. odpowiedziała na to zawierzenie z właściwą sobie miłością i łaskawością. Znana jest powszechnie wizja św. Szymona Stocka, Generała Zakonu, któremu Matka Najśw. w nocy z 15 na 16 lipca 1251 r. ofiarowała Szkaplerz św. jako ratunek dla Zakonu i wszystkich wiernych, którzy będą pobożnie nosić tę szatę, uciekając się pod Jej opiekę.

Od tamtej pory Karmelici szerzą na całym świecie nabożeństwo szkaplerzne, które stało się obok różańca najbardziej popularnym nabożeństwem maryjnym. Zakon dzięki pomocy Maryi ostał się i zakorzenił w Europie i przez następne wieki przeżywał różne koleje losu.

W połowie XV w. doszło do powstania żeńskiej gałęzi Zakonu. W tamtym czasie pod kierownictwem Karmelitów gromadziły się stowarzyszenia pobożnych niewiast, tzw. beginek. Rozpoznając tę potrzebę jako znak czasu, w oparciu o bullę papieża Mikołaja V z 1452 r., Generał Zakonu św. Jan Soreth założył 5 klasztorów sióstr. Odtąd nastąpił szybki rozwój żeńskiego Karmelu, który włączył się w tradycję i duchowe korzenie Zakonu.

Reforma św. Teresy od Jezusa i św. Jana od Krzyża – Karmel Terezjański

W XVI w. w Hiszpanii miała miejsce znaczący zwrot w historii Zakonu, którego dokonali swą reformą św. Teresa od Jezusa z Avila wraz ze św. Jana od Krzyża. Św. Teresa od Jezusa dokonując reformy dała początek nowej rodzinie zakonnej w łonie Karmelu, nie tylko przywracając pierwotną surowość Reguły i kontemplacyjny charakter Zakonu, ale również naznaczając go nowym, oryginalnym duchem, ściśle związanym z jej mistycznym doświadczeniem Chrystusa i tajemnicy Kościoła. Wyraża się on w eklezjalnym charakterze braterskiej wspólnoty oraz apostolskim celu modlitwy kontemplacyjnej i całego życia zakładanych przez nią wspólnot. Z powstaniem nowego, założonego przez nią klasztoru sióstr pw. św. Józefa w Avila (24 sierpnia 1562 r.) wiąże się data powstania Karmelitanek Bosych. Św. Teresa, we współpracy ze św. Janem od Krzyża, zainicjowała również reformę braci (Duruelo, 28 listopada 1567 r.), stając się w ten sposób Matką i Fundatorką obu nowych gałęzi Zakonu.

W krótkim czasie, już za życia św. Teresy, Karmel Reformowany zaczął przeżywać prawdziwy rozkwit. W chwili śmierci Założycielki istniało już w Hiszpanii 16 klasztorów żeńskich i 15 męskich. Początkowo stanowiły one osobną prowincję w Zakonie Karmelitańskim dawnej obserwancji, wkrótce jednak wyodrębniły się jako nowy Zakon: Braci oraz Sióstr Bosych Najśw. Maryi Panny z Góry Karmel, który łączy w swym charyzmacie pierwotny ideał Karmelu z nowym duchem nadanym mu przez św. Reformatorów. Spełniła się przepowiednia znanego teologa współczesnego Teresie – św. Ludwika Bertranda, że nie minie 50 lat, a zakon matki Teresy od Jezusa będzie jednym z najbardziej znanych w Kościele. Wkrótce zaczął on rozprzestrzeniać się poza granicami Hiszpanii, obejmując kolejno: Włochy (1590), Francję (1604), Niderlandy (Belgię) (1607). Aktualnie Zakon jest obecny w 81 krajach świata.

Karmel w Polsce

Do Polski Karmel Terezjański dotarł na początku XVII w. – bracia w 1605 r., a siostry w  1612 r. Pierwszy klasztor założyły mniszki przybyłe z Niderlandów (obecnej Belgii) w  Krakowie. Dzięki swej bogatej duchowej doktrynie i szerzonym nabożeństwie do Matki Bożej, Zakon na ziemiach polskich przyjął się bardzo dobrze i rozwijał się dość szybko; powstawały kolejne klasztory. Przed rozbiorami w Polsce istniały dwie prowincje karmelitańskie z 28 klasztorami braci i 8 klasztorami sióstr. Rozwój ten zahamowały rozbiory i decyzje władz zaborczych o kasatach klasztorów. Ocalały tylko: klasztor Karmelitanek Bosych w Krakowie na Wesołej i klasztor braci w Czernej. Konwenty te stały się schronieniem dla wygnańców z innych klasztorów. Pod koniec XIX w. polityka władców austriackich stała się bardziej przychylna Kościołowi. Zaczęły powstawać nowe fundacje klasztorów braci i sióstr na terenie Galicji, m.in. klasztor Karmelitanek Bosych we Lwowie, z którego wywodzi się wspólnota kaliska. Odrodzenie Prowincji Polskiej dokonało się w głównej mierze dzięki św. Rafałowi Kalinowskiemu.

Podczas II wojny światowej ponownie klasztor na Wesołej (Kraków) udzielił gościny siostrom, które musiały opuścić swoje domy. Klasztory znajdujące się na byłych wschodnich rubieżach Polski zostały zniszczone lub zamknięte, a zamieszkujące je wspólnoty przymuszone do przesiedlenia się w nowe granice Rzeczypospolitej. Los ten spotkał również lwowską wspólnotę Karmelitanek Bosych. Po wojnie liczba wspólnot stopniowo wzrastała, ciesząc się licznymi powołaniami. Obecnie w Polsce są dwie prowincje karmelitańskie z 18 klasztorami braci i 25 klasztorami sióstr. Bracia prowadzą również misje w Afryce, na Białorusi, Ukrainie, w Rosji, na Słowacji, a domy sióstr powstały na Islandii, w Norwegii, w Kazachstanie, na Ukrainie, Słowacji i  w Rosji, na Syberii.

Karmel Pierwotny

 Klasztor Karmelitanek Bosych w Niedźwiadach k. Kalisza przynależy do rodziny zakonnej, której pełna nazwa brzmi: Mniszki Bose Zakonu Najśw. Maryi Panny z Góry Karmel. Wraz z Braćmi Karmelitami Bosymi tworzą one jeden Zakon, który swymi korzeniami sięga do biblijnej Góry Karmel w Ziemi Świętej. Nazwa Karmel oznacza w języku hebrajskim ogród lub winnicę i rzeczywiście miejsce to odznacza się niezwykłym pięknem i bogactwem przyrody wyróżniającym je spośród okolicznych pustynnych krajobrazów.

W czasach Starego Testamentu zostało ono uświęcone życiem i działalnością proroka Eliasza, który prowadził tam życie pokutne, oddane modlitwie i walce z bałwochwalstwem. Słowa Eliasza: „Żarliwością rozpaliłem się o chwałę Pana, Boga zastępów” są hasłem Zakonu Karmelitańskiego. Kult św. Eliasza na Górze Karmel pozostał bardzo żywy przez wieki i trwa niezmiennie do dziś.

Wzorem proroka Eliasza pierwsza wspólnota pustelników bizantyjskich osiadła na Karmelu mniej więcej w połowie V w., prowadząc w grotach życie modlitwy i kontemplacji. Niepowtarzalny urok miejsca pomagał w naturalny sposób pustelnikom wznosić myśli i serca ku Bogu, dlatego też Góra Karmel stała się symbolem wspinaczki na szczyt życia duchowego.

Drugą postacią, obok św. Proroka Eliasza, czczoną przez pustelników z owej Góry była Najśw. Maryja Panna. Jej to poświęcono od początku pierwszą kaplicę wspólnoty zbudowaną na wzór stajenki betlejemskiej, dla uczczenia tajemnicy Bożego macierzyństwa Maryi.

 Historyczne początki Zakonu sięgają wojen krzyżowych z XII w. Do pustelników na Karmelu dołączyli łacińscy krzyżowcy. Wspólnota rozrosła się i przeszła wewnętrzną ewolucję, dojrzewając do tego, by z grupy świeckich eremitów przekształcić się we wspólnotę zakonną. Na początku XIII w. (ok. 1209-1214) św. Brokard, przełożony wspólnoty, pragnąc nadać jej struktury prawne, zwrócił się do św. Alberta Avogadro, patriarchy Jerozolimskiego, aby napisał dla pustelników Regułę według sposobu życia, który prowadzili. Reguła ta – tzw. „formula vitæ” – zatwierdzona przez papieża Honoriusza III w 1226 r., z niewielkimi poprawkami obowiązuje w Karmelu do dziś. Jest jedną z najkrótszych reguł zakonnych w Kościele, odznacza się wielką prostotą i umiarem. W zwięzły sposób nakreśla główne rysy karmelitańskiej formy życia: oddanie Jezusowi Chrystusowi z czystym sercem i prawym sumieniem, w ascezie, ewangelicznej czujności, w wytrwałej pracy, a także braterskiej wspólnocie gromadzącej się na Eucharystii, Liturgii Godzin oraz w refektarzu i w kapitularzu. Wszystko zaś spaja nieustanna modlitwa w samotności i milczeniu: „w dzień i w nocy rozważając prawo Boże i czuwając na modlitwie, chyba, że czymś innym słusznym wypadnie się zająć”. Pewne wyobrażenie o życiu pierwszych Karmelitów na górze Karmel daje nam świadectwo, jakie pozostawił bp Jakub de Vitry w 1221 r.: „Inni na wzór i naśladując św. męża proroka Eliasza (…) blisko źródła zwanego źródłem Eliasza, pędzili pustelniczy żywot w niewielkich grotach, jak mistyczne pszczoły wytwarzając miód Bożej kontemplacji”.

 Karmelici wybudowali dla rozrastającej się wspólnoty nowy kościół ku czci Najśw. Maryi Panny, Matki i Patronki Zakonu, którego fundamenty stanowią podstawę obecnej świątyni. Najazd wojsk tureckich na Palestynę oraz klęska krzyżowców spowodowały, że życie pustelników wystawione było na nieustanne zagrożenie. Część z nich wyemigrowała do Europy. Ci, którzy pozostali, zginęli na Górze Karmel śmiercią męczeńską.

Karmel w Europie – zmiany w Regule

W Europie Zakon zakorzeniał się z wielkim trudem. Nie było tam warunków do prowadzenia sposobu życia, do którego przyzwyczajeni byli eremici z grot Karmelu. Nowe warunki i środowisko oraz nieznane dotąd wyzwania, przed jakimi stanęli w Europie Karmelici, wpłynęły na złagodzenie Reguły i zmianę charakteru Zakonu z pustelniczego na pustelniczo-czynny. W obliczu wielkich trudności, z którymi borykał się Zakon na początku asymilacji w Europie, zakonnicy zwrócili się o pomoc i ratunek do swej Matki i Patronki – Maryi. Matka Najśw. odpowiedziała na to zawierzenie z właściwą sobie miłością i łaskawością. Znana jest powszechnie wizja św. Szymona Stocka, Generała Zakonu, któremu Matka Najśw. w nocy z 15 na 16 lipca 1251 r. ofiarowała Szkaplerz św. jako ratunek dla Zakonu i wszystkich wiernych, którzy będą pobożnie nosić tę szatę, uciekając się pod Jej opiekę.

Od tamtej pory Karmelici szerzą na całym świecie nabożeństwo szkaplerzne, które stało się obok różańca najbardziej popularnym nabożeństwem maryjnym. Zakon dzięki pomocy Maryi ostał się i zakorzenił w Europie i przez następne wieki przeżywał różne koleje losu.

W połowie XV w. doszło do powstania żeńskiej gałęzi Zakonu. W tamtym czasie pod kierownictwem Karmelitów gromadziły się stowarzyszenia pobożnych niewiast, tzw. beginek. Rozpoznając tę potrzebę jako znak czasu, w oparciu o bullę papieża Mikołaja V z 1452 r., Generał Zakonu św. Jan Soreth założył 5 klasztorów sióstr. Odtąd nastąpił szybki rozwój żeńskiego Karmelu, który włączył się w tradycję i duchowe korzenie Zakonu.

Reforma św. Teresy od Jezusa i św. Jana od Krzyża – Karmel Terezjański

W XVI w. w Hiszpanii miała miejsce znaczący zwrot w historii Zakonu, którego dokonali swą reformą św. Teresa od Jezusa z Avila wraz ze św. Jana od Krzyża. Św. Teresa od Jezusa dokonując reformy dała początek nowej rodzinie zakonnej w łonie Karmelu, nie tylko przywracając pierwotną surowość Reguły i kontemplacyjny charakter Zakonu, ale również naznaczając go nowym, oryginalnym duchem, ściśle związanym z jej mistycznym doświadczeniem Chrystusa i tajemnicy Kościoła. Wyraża się on w eklezjalnym charakterze braterskiej wspólnoty oraz apostolskim celu modlitwy kontemplacyjnej i całego życia zakładanych przez nią wspólnot. Z powstaniem nowego, założonego przez nią klasztoru sióstr pw. św. Józefa w Avila (24 sierpnia 1562 r.) wiąże się data powstania Karmelitanek Bosych. Św. Teresa, we współpracy ze św. Janem od Krzyża, zainicjowała również reformę braci (Duruelo, 28 listopada 1567 r.), stając się w ten sposób Matką i Fundatorką obu nowych gałęzi Zakonu.

W krótkim czasie, już za życia św. Teresy, Karmel Reformowany zaczął przeżywać prawdziwy rozkwit. W chwili śmierci Założycielki istniało już w Hiszpanii 16 klasztorów żeńskich i 15 męskich. Początkowo stanowiły one osobną prowincję w Zakonie Karmelitańskim dawnej obserwancji, wkrótce jednak wyodrębniły się jako nowy Zakon: Braci oraz Sióstr Bosych Najśw. Maryi Panny z Góry Karmel, który łączy w swym charyzmacie pierwotny ideał Karmelu z nowym duchem nadanym mu przez św. Reformatorów. Spełniła się przepowiednia znanego teologa współczesnego Teresie – św. Ludwika Bertranda, że nie minie 50 lat, a zakon matki Teresy od Jezusa będzie jednym z najbardziej znanych w Kościele. Wkrótce zaczął on rozprzestrzeniać się poza granicami Hiszpanii, obejmując kolejno: Włochy (1590), Francję (1604), Niderlandy (Belgię) (1607). Aktualnie Zakon jest obecny w 81 krajach świata.

Karmel w Polsce

Do Polski Karmel Terezjański dotarł na początku XVII w. – bracia w 1605 r., a siostry w  1612 r. Pierwszy klasztor założyły mniszki przybyłe z Niderlandów (obecnej Belgii) w  Krakowie. Dzięki swej bogatej duchowej doktrynie i szerzonym nabożeństwie do Matki Bożej, Zakon na ziemiach polskich przyjął się bardzo dobrze i rozwijał się dość szybko; powstawały kolejne klasztory. Przed rozbiorami w Polsce istniały dwie prowincje karmelitańskie z 28 klasztorami braci i 8 klasztorami sióstr. Rozwój ten zahamowały rozbiory i decyzje władz zaborczych o kasatach klasztorów. Ocalały tylko: klasztor Karmelitanek Bosych w Krakowie na Wesołej i klasztor braci w Czernej. Konwenty te stały się schronieniem dla wygnańców z innych klasztorów. Pod koniec XIX w. polityka władców austriackich stała się bardziej przychylna Kościołowi. Zaczęły powstawać nowe fundacje klasztorów braci i sióstr na terenie Galicji, m.in. klasztor Karmelitanek Bosych we Lwowie, z którego wywodzi się wspólnota kaliska. Odrodzenie Prowincji Polskiej dokonało się w głównej mierze dzięki św. Rafałowi Kalinowskiemu.

Podczas II wojny światowej ponownie klasztor na Wesołej (Kraków) udzielił gościny siostrom, które musiały opuścić swoje domy. Klasztory znajdujące się na byłych wschodnich rubieżach Polski zostały zniszczone lub zamknięte, a zamieszkujące je wspólnoty przymuszone do przesiedlenia się w nowe granice Rzeczypospolitej. Los ten spotkał również lwowską wspólnotę Karmelitanek Bosych. Po wojnie liczba wspólnot stopniowo wzrastała, ciesząc się licznymi powołaniami. Obecnie w Polsce są dwie prowincje karmelitańskie z 18 klasztorami braci i 25 klasztorami sióstr. Bracia prowadzą również misje w Afryce, na Białorusi, Ukrainie, w Rosji, na Słowacji, a domy sióstr powstały na Islandii, w Norwegii, w Kazachstanie, na Ukrainie, Słowacji i  w Rosji, na Syberii.